آوای محیط زیست ایران

مستند «تالان» در کمتر از یک ساعت، بحران آب را به شایستگی روایت کرده است تا بیننده را به عمق یک چالش ملی بکشاند و ذهن او را آنچنان درگیر سؤال کند که تا مدت‌ها در پی جواب بگردد. این برگ برندهٔ تالان است که پرسشگری را برای تماشاگر به ارمغان می‌آورد؛ آن‌هم در زمانی که دغدغهٔ محیط‌زیست در جامعه بسیار کم‌رنگتر از گذشته شده است. «محمدصادق دهقانی» در مقام نویسنده و کارگردان مستندی را ساخته که نه‌تنها به نقطهٔ دراماتیک می‌رسد، بلکه ازآنجاکه خودش تهیه‌کننده نیز بوده با آزادی کامل در بیان مشکلات به‌سمت یک تراژدی آبی رفته که سرانجامِ چنین جسارتی، سبب درخشش او در دهمین جشن مستقل سینمای مستند ایران شد.متن کامل این یادداشت: اینجا و اینجابرچسب‌ها: مستند تالان, محسن تیزهوش + نوشته شده در  2024/4/27ساعت 2:23&nbsp توسط محسن تیزهوش Mohsen Tizhoosh  |  آوای محیط زیست ایران...ادامه مطلب

«خاکستری» یک فیلم با زیرلایه‌­های منسجم در فیلمنامه است؛ یک تریلر روانشناسانه با دکوپاژی دقیق و تدوینی قابل ستایش که تماشاگر را به یک فرامتن انسانی دعوت می‌­کند. فیلم با یک تک‌­گویی فوق‌­العاده بر روی تصاویری از یک پالایشگاه نفتی در منطقهٔ آلاسکا و زندگی شخصی انسانی دورافتاده شروع می‌شود که برای ساختن یک شخصیت پیچیده و ناامید به‌شدت کافی است.به این عناصر نمایشی یک بازیگر توانمند را نیز اضافه کنید؛ «لیام نیسون» هنرمند بودن خود را یکبار دیگر به رخ کشیده و با جان‌بخشیدن به کاراکتر مرموزِ «جان اتوی» نشان داده که درخشش در فیلم‌­های «ربوده‌شده» و البته «فهرست شیندلر» به‌هیچ­‌وجه شانسی نبوده است. هنگامی که «جو کارناهان» و «یان مکنزی جفرز» براساس یک داستان کوتاه مشغول نگارش فیلمنامه بودند، خیال­شان از شخصیت اصلی راحت بود؛ زیرا می‌­دانستند ترسیم ذهنی یک فضای هیجانی و خشن را باید برعهده چه کسی بگذارند. بی‌­شک برگ برندهٔ تیم سازنده، انتخاب آقای بازیگر بوده است. او در فیلم «خاکستری» یک نقش چالشی و حساس را بسیار هنرمندانه و عمیق بازی کرده است.باید به این نکته مهم اشاره کرد که فیلمنامه در راستای فرمی قرار گرفته که کارگردان مهندسی کرده و تدوین نیز به یاری سازنده آمده است تا هنرنمایی آنان را به بالاترین درجهٔ ممکن برساند. «خاکستری» برای جذب مخاطب، همهٔ عناصر دراماتیک را در خود دارد؛ از سقوط هواپیما تا جنگیدن با گرگ‎­های درنده و یک طبیعت وحشی، اما اینها همگی در سطح هستند. در عمق این فیلم یک چالش فکری نهفته است که بیننده با کشف آن به درون خود سفر خواهد کرد.شخصیت از همان ابتدا با سکانس افتتاحیه به ما معرفی می‌شود و لحظه‌به‌لحظه تماشاگر را به خود نزدیک می‌­کند.یک شکارچی در قامت یک مزدور برای شرک آوای محیط زیست ایران...ادامه مطلب

با اینکه یک دهه از ساخت فیلم «وحشی» (Wild) می‌­گذرد، اما هنوز هم روایتی انسانی برای گذر از رنج‌­ها دارد. ایدهٔ فیلم زنده است و می‌­تواند کار صدها تراپیست را در ۱۵۰ دقیقه انجام دهد و تماشاگر را دوباره عاشق زندگی کند. این یک امتیاز بسیار خوب برای یک اثر سینمایی است که توانایی بالایی در جذب مخاطب دارد و می‌­تواند با یک اقتباس خوب از داستانی زندگینامه‌­ای به یک درام جذاب برسد. فراتر از فرم و محتوا، این مفهوم والای اثر است که انسانیت را در کنار ادبیت به تصویری ختم می‌­کند که ترکیبی از عمقِ احساس و منطق است. هرچند ساخت لحظات خاص دراماتیک اولویت یک اثر سینمای و نمایشی است، اما این نکته که مخاطب بتواند با پیرنگ فیلمنامه همراه شود و از پس آن به یک فهم فرامتنی برسد، یک هنر ماندگار است.این‌گونه است که مفهوم فیلم در روحِ مخاطب رسوخ می‌کند و حتی پس از گذشت یک دهه نیز می‌­تواند به‌عنوان یک اتفاقِ پایدار در ذهن او اثربخشی خود را داشته باشد. به بیانی بهتر، فیلم را می‌­توان از طریق دو دستگاه فکری نقد و بررسی کرد. نخست، از بُعد روانشناسی که سازنده به‌خوبی شرایط را برای بازگشت به زندگی فراهم کرده و اثری در ستایش زیستن آفریده است. شخصیت اصلی داستان با مرگِ مادرش کنار نیامده و در راه سوگواری، به مواد مخدر و روابط جنسی معتاد شده، اما پس از گذشت مدتی متوجه می‌شود که به خود­ویرانگری رسیده است. اینک او خانه‌ای برای بازگشت ندارد و زندگی او به‌سمتی رفته است که چیزی برای از دست دادن هم ندارد. پس تصمیم می‌گیرد برای فرار از آنچه به آن دچار شده، به توصیهٔ مادرش عمل کند و شخص دیگری شود. این‌گونه برای بازیابی خویش، به سفری می‌­رود تا دوباره به زندگی بازگردد.این سفر هرچند که برای او نقش گریز از گذشته را ایفا آوای محیط زیست ایران...ادامه مطلب

مستند «چرنوبیل: نوارهای گمشده» روایتی از یک فاجعهٔ بزرگ انسانی است که جهشی مؤثر در طبیعتِ تاریخی زمین از خود به‌جای گذاشت. هرچند نزدیک به چهار دهه از آن رخداد می‌گذرد، اما هنوز داغ چرنوبیل تازه است؛ زیرا انسان و محیط زیست در زیر تشعشعاتی از جنسِ دروغ و فریب، تاوان‌­هایی فراموش‌ناشدنی پرداخت کردند. پیش از این مستند، جهان با مینی­‌سریال «چرنوبیل» به زیرلایه‌­های این فاجعه نزدیک شد، اما این مستند بی ­آنکه بخواهد داستان بگوید، با کمک تصویر و تدوین به فهم اتفاق نزدیک­تر شده است و مخاطب امروزی را به اعماق یک صنعت ناپاک می‌­برد. این‌بار اما یک مستندساز انگلیسی با تلاش‌­های فراوان به تصاویری دست یافته است که اکثر آنها یا در آرشیوهای خانگی در حال پوسیدن بودند یا به‌دلایل سیاسی کمتر دیده‌شده باقی مانده بودند.«جیمز جونز» در راه ساخت این مستند با تهاجم نظامی روسیه به اوکراین و همه­‌گیری بیماری کووید روبه‌­رو شد که شرایط را برای تحقیق و پژوهش دشوار کرد و همزمان دست‌­هایی نامرئی هم در تلاش بودند که دیگر زیرلایهٔ روشنی از چرنوبیل به رسانه‌­های جهانی نرسد. همواره یکی از چالش­‌های بشری، کتمان‌ کردن حقایق است و سازنده می‌دانست افرادی هستند که همچنان می‌خواهند بشریت از فاجعهٔ اتمی رخ‌داده در «اتحاد جماهیر شوروی» فاصلهٔ ذهنی بگیرد تا شاید دوباره بتوانند در جایی دیگر از انرژی هسته­ای و منافع آن به نیکی یاد کنند. بااین‌همه، مستند از ایده به تصویر رسید و با همراهی راویانی که خود بازمانده از آن جنایت هستند، به صدایی رسا تبدیل شد. حرف مستند بسیار کوتاه اما تکان‌­دهنده است؛ خطای انسانی در طراحی و کنترل رآکتور هسته‌­ای سبب این فاجعه شد و سپس کتمان حقیقت از سوی حاکمان به زنجیره‌­ای از اتفاقات تلخ انسانی آوای محیط زیست ایران...ادامه مطلب

از جدال بین انسان و طبیعت همراه می‌توان به یک کشمکش دراماتیک رسید، اما نزدیک به نیم‌قرن پیش، کارگردان با اصالت ژاپنی اثری را ساخت که خبری از تقابل در آن نیست، بلکه سراسر عشق به طبیعت است. «آکیرا کوروساوا»، انسانی با روحی جاودانه و جاری در سینمای جهان است و نیازی به معرفی ندارد، زیرا او نگاهی بسیار عمیق به زندگی و هنر داشت و همین سبب شد تا برای همیشه از او به‌عنوان یک مؤلف تکرارناشدنی یاد شود. در کارنامهٔ درخشان کوروساوا، فیلم «درسو اوزالا» به سال ۱۹۷۵میلادی هنوز هم منحصربه‌فرد و بی‌­نظیر باقی مانده است و چه نیکبخت بودند آنانی که در سال ۵۵ خورشیدی این اثر را در سالن‌­های سینما دیدند.این فیلم یک طبیعت­‌گرایی شاخص برای بشریت است که قاب‌­های آن مانند تابلویی نقاشی‌­وار به قلب تماشاگر راه پیدا کرده و او را در میان لطافت و مهر ناشی از یک روحِ بزرگ در آغوش سبز طبیعت قرار می‌­دهند. در این فیلم خبری از تخیل نیست، «درسو اوزالا» روزگاری در زمین زیسته و بی‌­شک پاک­‌سرشت­‌ترین موجودِ زمان خودش بوده است. از رفتار و کردار درسو می‌توان دریافت که او روحِ طبیعت است؛ باد و آب و آتش را درک کرده و حتی با آنان حرف می‌­زند و آنها را زنده می‌­داند.در نخستین پلان از فیلم او همچون یک خرس به جمع یارانِ کاپیتانِ آرسنیف می‌­آید و اندکی بعد راهنمایی آنان را در مسیر اکتشافات در منطقهٔ سیبری می­‌پذیرد. شغل او شکارچی است و خانوادهٔ خود را به‌دلیل بیماری از دست داده و از سن خود فقط این را می‌­داند که تابستان­‌های زیادی را دیده است. او رها شدن یک بطری در طبیعت را برنمی‌­تابد و با تمام نشانه‌­های جنگل ارتباط می­‌گیرد. از کوچکترین نوا به درک اقلیم می‌­رسد و نگاهش سراسر شوق به طبیعت است. فیلم چنان فضای خوبی دارد آوای محیط زیست ایران...ادامه مطلب

«به‌سوی طبیعت وحشی» (Into the wild) نام اثری از «شان پن» در سال ۲۰۰۷ میلادی است. فیلم داستان یک جوان ماجراجوی آمریکایی را روایت می­‌کند که به‌تنهایی و بدون تجهیزات، پول و غذای کافی در پی سفر به نقاط دورافتادهٔ آلاسکا و دوری جستن از شهر و خانواده است و درنهایت از شدت گرسنگی جان خود را از دست می‌­دهد. سازندگان، اقتباسی را از روی کتابی که «جان کراکائر» آن را با نام «مرگ یک معصوم» نوشته بود، انجام داده‌اند که بسیاری از منتقدان، آن را سطحی و ناقص ارزیابی کردند و تعدادی از صاحب‌­نظران بومی، اثر را غوطه‌­ور در اغراق دیدند. درنهایت فیلم تولید شد و بسیاری از تماشاگران آن را دوست داشتند. فیلم با جمله‌ای در ستایش زیستن و پیوستن به جریان طبیعت­گرایی از «لرد بایرن» آغاز می‌شود که در سنین جوانی بر اثر تب درگذشت و این آغازی‌ است برای همراه شدن با «کریستوفر مک‌کندلس» که او نیز در جوانی به طبیعت پیوست.درامی مبتنی‌بر زندگینامه شکل گرفته است که داستانش هنوز هم می‌­تواند گریبان مخاطب را بگیرد. تلاش برای رسیدن به آلاسکا، نهایت آرزوی یک جوان غربی می‌شود و این زمانی است که داستان یک فرم مطلوب به خود گرفته است. دوربین تمام تلاش خود را می‌­کند تا همراه کریس بماند و از طریق نماهای مختلف با تماشاگر سخن بگوید. شتاب برای گرفتن مدرک دانشگاهی و بی‌پرده حرف زدن با خانواده هم یک پیوند خوب از تصویر و دیالوگ است. قاب‌­های انتخاب‌شده به کمک کارگردان می‌­آیند؛ برای مثال نماهای لانگ می‌تواند از قدرت طبیعت منشأ گرفته باشد. فیلمساز به‌شدت عاشق تصاویر لانگ‌شات و هوایی شده و کارت‌پستال­‌های بسیار زیبایی را به بینندهٔ شهرنشین خود تقدیم می‌­کند. این عاشق طبیعت شدن به‌خودی‌خود بد نیست، اما به‌عنوان یک اثر زندگینامه‌ای، آوای محیط زیست ایران...ادامه مطلب

برای نخستین‌بار نام «سباستیائو سالگادو» را به‌عنوان یک فعال محیط زیست شنیدم که همراه با همسرش زمینی ازدست‌رفته را به یک اکوسیستم کم‌­نظیر تبدیل کرده. زمینی که میراث پدرش بود و همگان از زنده‌شدن دوباره آن ناامید بودند. اما آنها با تلاش بسیار آن زمین خشک را به یک جنگل تبدیل کردند و در حال حاضر به‌عنوان یک پارک ملی در اختیار عموم مردم قرار دارد. کُنش او فراتر از یک حامی طبیعت بوده است. مدتها پیش یک عکس آخرالزمانی در یک گالری دیدم که تصویری از کارگرانی بود که در طبیعت خشن محو شده بودند. عکس بسیار حرفه‌­ای گرفته شده بود و عناصر درون آن، از یک عکاس با هوشِ بسیار بالا خبر می‌داد. همین سبب شد تا عکس‌­های بیشتری ببینم و دربارهٔ سالگادو بیشتر تحقیق کنم.سالگادو متولد ۱۹۴۴ در کشور برزیل است. هرچند دکتری اقتصاد دارد، اما دنیا او را با مجموعه عکس‌­هایش می‌شناسد. او یک طبیعت­گرای مردمی است که طرحی نو در مبحث فرا­تاریخ­‌گرایی بصری گشوده است. او با عملکردش، تاریخ معاصر را به تصویر درآورده و رنج‌های عمیق بشر امروزی را در فرمت یک قاب سیاه‌وسفید ترجمه کرده است؛ عکس‌­هایی که نقاط تاریک دنیا را به نمایش درمی‌آورد و آدمی را به تفکر وامی‌دارد. همین سبب شد تا بعد از یک یا دو مجموعه‌عکس به مستندی برسم که کارگردانی شهیر دارد؛ «ویم وندرس» کارگردان و تهیه‌کننده متولد آلمان است که از سال ۱۹۷۰ تا ۲۰۲۳ فیلم­‌های بسیار مهمی را ساخته و از جشنوارهٔ کن تا لوکارنو تشویق و تحسین شده است. یکی از مستندهایی که کارگردانی کرده، «نمک زمین» است که در سال ۲۰۱۴ جایزهٔ ویژهٔ هیئت داوران در بخش نوعی نگاه را از آن خود کرد و در هشتاد‌وهفتمین دورهٔ جوایز اسکار هم نامزد جایزهٔ بهترین مستند بود.در این مستند هم‌زمان که با زندگی آوای محیط زیست ایران...ادامه مطلب

سفارش‌­سازی نام دیگر مستندسازی نیست. پاییز هر سال جشنوارهٔ فیلم مستند ایران به میزبانی تهران برگزار می‌شود که عموماً با نام جشنوارهٔ «سینما حقیقت» شناخته می‌شود، اما در هر دوره کمتر می‌توانیم نشانی از حق و حقیقت در آن پیدا کنیم. برای اینکه بدانیم چه بر سر مستندسازی ما آمده بهتر است یک بررسی کلی توسط کسانی که هنوز هم دغدغهٔ مستند و نمایش در ایران دارند، انجام شود. با این‌همه برای دورهٔ جدید یک نگاه کوتاه داشته‌­ایم به سینمای مستندی که داعیه‌­دار حقیقت است. سینمای مستند در ایران همواره یک مسیر سنگلاخی و ناهموار را روبه‌روی خود دیده؛ زیرا به همین آسانی نمی‌­توان به سراغ هر ایده و موضوعی رفت و حاصل دهه­‌ها ترس و لرز و محافظه­‌کاری برای مستندسازی است که بخواهد مستقل عمل کند و به حکم اعدامی تبدیل می‌­شود که به پای گناهکاری نوشته‌­اند.همواره پرداختن به ایده­‌های ارگانیک و مستورمانده در لایه­‌های پوسیدهٔ اجتماع و سنت دشوار است. گاهی رسیدن به یک مفهومِ تصویری بسیار ساده همچنان دچار بدفهمی می‌­شود که بیم هرگونه اتفاق ناگوار برای عوامل اثر قابل حدس است. با این‌همه هر اجتماعی نیازمند یک سینمای حقیقت‌­گو است. این حقیقت‌­گرایی یک عزم بسیار محکم برای جست‌وجوی معناست؛ معنایی که باید آن را برای مخاطب به تصویر کشید. از زمانی که بشر شروع به کشیدن تصاویر بر روی دیوارهای غار کرد تا زمانی که مشاهیر یونانی در پی یافتن زیبایی و معنا نظریه­‌های گوناگون را مطرح کردند، انسان سراسر خواستن بود برای دانستن حقیقت. کشف این معنی که کدام دیدگاه می‌­تواند به واقعیت نزدیک­تر باشد، لذت روزانهٔ بشر بود و همین نگاه سبب شد تا به جواب‌­های گوناگونی برسد که امروز در علوم و فنون مرتبط به فلسفه و علوم انسانی کاربرد دار آوای محیط زیست ایران...ادامه مطلب

در دنیای سینما، فیلمسازی که اکولوژیست هم باشد، یک موجود کم‌نظیر و صاحب نگاه محسوب می‌­شود. طبیعت­گرایی به‌معنای حضور یک دوربین در میان کوه و جنگل و دریا نبوده و نیست. باید دیالکتیکی بر مبنای یک روایت شکل بگیرد که در خود تمامی تضادهای جامعه و طبیعت را داشته باشد تا کنشی خردگرایانه شکل بگیرد. اینجاست که چنین فردی منحصربه‌فرد بوده و نامش به نیکی در تاریخ ثبت خواهد شد. در میان اکولوژیست­‌های فیلمساز، می‌­توان به‌نام «کِن لوچ» برخورد کرد که از اهالی صاحب سبک و دارای دغدغه است. او حضور در جشنواره‌­های مختلفی را تجربه و جوایز متفاوتی را دریافت کرده، اما آثارش مهمترین بخش از زندگی او هستند که توانسته بخش بزرگی از مردم‌­نگاری تاریخی را در یک جامعهٔ شبه‌­روشنفکری نهادینه سازد.با درنگی کوتاه در سینمای «کِن لوچ» درمی‌­یابیم که پیش از آنکه فیلمساز باشد، یک اکولوژیست است که جامعه و تمام ارکانش را به‌خوبی می­‌شناسد. او در سپهر سینمایی جهان با سبک ناتورالیستی و متأثر از واقع‌گرایی اجتماعی شناخته می‌­شود. «لوچ» از همان ابتدا هیچ تعارفی در نقد جامعهٔ خود نداشت. از نخستین کارهایش، فیلمی به اسم «قوش» است که در سال ۱۹۶۹ ساخته و بی‌­پرده به سراغ نوجوانی سرتق و ناآرام رفته که دیگر از خانواده و مدرسه ناامید شده و تنها در طبیعت است که به اصل خودش بازمی‌­گردد. او روی زمین به سرکشی رسیده و روحی بسیار ناآرام دارد. خانوادهٔ او از هم پاشیده و مادر و برادر ناتنی‌­اش صرفاً موجوداتی خودخواه و روانی هستند که به‌غیر آزار «بیلی کاسپر» ۱۴ساله کاری بلد نیستند. اما نگاه «بیلی» به طبیعت است. او هرگاه در طبیعت گام می‌گذارد به آرامش می‌رسد. گویی موجودی از قفس به محیطِ ­زیست خود بازگشته است. «بیلی» همچنین از مدرسه هم آوای محیط زیست ایران...ادامه مطلب

«کوپال»، نخستین فیلم بلند «کاظم ملایی» است. هفت سال پیش در جشنواره­‌های داخلی به نمایش درآمد و تحسین تماشاگران و منتقدان را به‌سمت خود جلب کرد. سپس چندسال بعد در گروه هنر و تجربه اکران و بعدتر وارد شبکهٔ خانگی شد. داستان دربارهٔ یک شکارچی و تاکسیدرمیست به‌نام «دکتر احمد کوپال» است که در واپسین روزهای سال دچار بحرانی عجیب در زندگی شخصی­‌اش می­‌شود. «ملایی» پیش از «کوپال» فیلم‌­های کوتاه موفقی ساخته بود و این‌­بار با تجربهٔ بیشتری پا به عرصهٔ حرفه‌­ای سینما گذاشت. «کوپال» تصویر و تدوین دقیقی دارد؛ کاری که نتیجهٔ یک فیلم­برداری درست با دکوپاژی مناسب است. نماهای انتخاب‌شده توانسته فضاسازی مطلوبی را به بیننده هدیه کند.هرچند فیلمنامهٔ اثر می­‌توانست پیرنگ منسجم­‌تری داشته باشد، اما هرچه کارگردان کم گذاشته، بازیگر جبران کرده است. «لوون هفتوان» در سال‌های آخری که زنده بود بازی‌­های بسیار عالی از خود به‌جای گذاشت که نقش «احمد کوپال» یکی از آنهاست. فقط او می‌­توانست نقش یک شکارچی بی‌­مهر به محیط اطراف را ماندگار کند. او موجودی خودخواه و عبوس را زندگی کرده که خانواده برایش ذره‌­ای اهمیت ندارد؛ فقط به شکار حیوانات فکر می‌­کند و به‌نقل از همسرش به یک بشکهٔ چربی تبدیل شده است!فیلم را می‌­توان از چند جهت مورد نقد و بررسی قرار داد؛ اینکه بعد از هفت سال به سراغ این اثر رفته‌­ایم، داشتن ایدهٔ همچنان خوب فیلم است. ایده‌­ای که خلاقانه به تصویر کشیده شده و در تمامی این سال‌ها شاهد تکرار آن در فیلم‌­های کوتاه داستانی بوده‌­ایم. اتفاقی که سبب ضربه‌زدن به روایت طبیعت­گرایی شده و بکرزایی را از بین برده است. در این سال‌ها شاهد رشد بی­‌دلیل و بی‌­جهت آثاری بوده‌­ایم که مثلاً در طبیعت می‌گذرند، اما هیچ‌ آوای محیط زیست ایران...ادامه مطلب